Parikan

PARIKAN

Parikaniku unèn-unèn kang dumadi saka rong ukara lan nduweni purwakanthi ab-ab. Ukara sepisanan ukara kanggo narik kawigatèn, kang kapindho minangka isi. Parikan iki kaya pantun nanging mung rong larik. Parikan migunaake purwakanthiswara.

Kang diarani parikan

Yaiku unèn-unèn mawa paugeran telung warna yaiku :

• kadadèn saka rong ukara kang dhapukaké nganggo purwakanthi guru swara
• saben saukara kadadean saka rong gatra
• ukara kapisan mung minangka purwaka; déné isi utawa wosé dumunung ing ukara kapindho.

Tuladha: Tawon madu, ngisep sekar. (ukara kapisan, 2 gatra). Calon Guru, kudu sabar (ukara kapindho, 2 gatra). Gunane purwaka (ukuran kapisan) mung dianggo narik kawigatené wong kang nedya sikandhani utawa dipituturi. Perluné, supaya ing sadurungé ukara kang isi utawa “wosé” dikandhakaké, wong sing nedya dikandhani wis ketarik atiné, satemah banjur nggatekaké, bisa ngerti temenan marang maksudé ukuran kang isi “ngese” (ukara kapindho).

Deko tiyang nggantheng Tapi kok homo?

Manu ( cacahing) wandane, parikan iku kena diperangi dadi telu, yaiku:

Parikan kang kadadéan saka (4 wanda + 4 Wanda) X 2

Tuladha

Iwak bandheng, durung wayu (4 wanda + 4 Wanda)

Priya nggantheng, sugih ngelmu (4 wanda + 4 Wanda

Tuku manggis, karo tapé ( 4 wanda + 4 wanda )

Aku nangis, mikkir kowé ( 4 wanda + 4 wanda )

Wèdang bubuk gula jawa ( 4 wanda + 4 wanda )

Yèn kepethuk ati lega ( 4 wanda + 4 wanda )

Parikan kang kadadean saka (4 wanda + 8 Wanda) X 2

Tuladha

Kembang adas, sumebar tengahing alas (4 wanda + 8 Wanda).

Tuwas tiwas, nglabuhi wong ora waras. (4 wanda + 8 wanda).

Parikan kang kadadean saka (8 wanda + 8 Wanda) X 2

Tuladha

Enting-enting gula jawa, sabungkus isine sanga

Ingatane para siswa, wajib seneng nggubah basa.

Parikan sing kadadean saka (8 wanda + 8 wanda) X 2

Parikan sing kadadéan saka (8 wanda + 8 wanda) X 2, sawéneh ana sing ngarani parikan patang pada. Iku keliru, sebab tembung “pada” iku tumrap reriptan kanggone mung ana ing tembang. Déné yén tembung “pada” iku sing dikarepaké kudu mung ora ukara, siji-sijining ukura kadadéan saka 2 gatra: dadi kabéh ana 4 gatra Wondené carané nulis 4 gatra iku, kena baé didadékake 4 larik.

Tuladha kasebut kena katulis mangkene

Enting-enting gula jawa

Sabungkus isine sanga

Ingatase para siswa

Wajib seneng nggubah basa

Wetan kali kulon kali Arep nyabrang gak onok uwote Wetan gati kulon yo gati Yen ditimbang pada abote

Ali-ali temunpang kasur Aku lali pira regane Aja lali pahlawan sing jujur Ngelingana jasa2ne

Esuk nyuling sore nyuling Sulingane arek Suroboyo Esuk eling sore eling Sing di eling ora rumongsa

Parikan sing dianggo nggérongi lelagoning gendhing

Ing parikan iki dhapukaning ukara mesthi bae ora bisa tansah nglungguhi paungeran, sebab cacahing wandane kawengku ing laguning gendhing.

Tuladha

• Lelagon Parikan (Slendro Patet 9)

Cengkir Wungu, wungune ketiban daru (Dhu Ibu)

Calon guru, kudu sabar momot mengku (Pm)

Katrangan Perangan sing dikurung, yaiku (Dhu Ibu), iku wuwuhan, kanggo senggakan.

• Suwe Ora Jamu. Pelog Pathet 6

Suwe ora jamu, jamu godhong kencur

Suwe ra ketemu, temu pisan maju mundur.

Carane ngarang parikan

Sing dikarang luwih dhisik ukara kapindho, yaiku sing isi “ngese” utawa “Wose”. Ukarane kadedean saka 4 wanda + 4 Wanda, utawa 4 wanda + 8 wanda + 8 wanda.Sawise rampung pangarange ukara kapidho, banjur ngarang ukara kapisan, yaiku ukara kang mung dianggo purwaka. Kehing wandane pada karo ukara kapindho, lan dhapukane kudu mujudake purwakanthi guru swara karo ukara sing kapindho.

Klebu rerengganing basa

Parikan klebu rerengganing basa, sebab basa sing mawa parikan iku agawe senenge wong sing maca utawa sing ngrungokake. Guneman mawa parikan bosa njalari rame nengsemake.Gendhing digerongi nganggo sakepan kang mawa parikan, bisa marakake saya gayeng.

Tuladha parikan warna telu

Parikan (4 wanda + 4 wanda) X 2

Wajik Kletik, gula jawa

Luwih becik, sing prasaja

Nang jeruk, jambu nanas

Rada watuk, ngelu panas

Wedang bubuk, tanpa gula

Aja ngamuk, enggal tuwa

tuku  belut karo iwak lele

ojo gelut karo bolo dhewe

Tawon madu ngisep sekar

Dadi guru kudu sabar

Kiwa tengen gawa jamu

Aku kangen pingin temu

Parikan (4 wanda + 8 wanda) X 2

Kembang aren, sumber tepining kalen

Aja dahwen, yen kowe pepengen kajen

Kembang kencur, ganda sedhep sandhing sumur

Kudu jujur, yen kowe kepengin luhur

Kembang menur, den sebar den awur-awur

Bareng makmur, banjur lali mring sadulur

Manuk kutut, manggunge ngganter

Yen ra nurut, bisa keblinger

Parikan (8 wanda + 8 wanda) X 2

Gawe cao nangka sabrang, kurang setrup luwih banyu

Aja awatak gumampang, ingatase calon guru

Sega punar lawuh empal, segane pengenten anyar

Dadi murid aja nakal, kudu ulah ati sabar

Jangan kacang jangan kara, kaduk uyah kurang gula

Piwelingku mring muda, aja wedi ing rekasa.

Purwakanthi parikan bisa digawe mawa petungan kang adhedhasar petungan wanda (suku kata).

4 wanda - 4 wanda

wajik klethik, gula jawa

luwih becik wong prasaja

jemek-jemek gula jowo

aja ngenyek padha kanca

manuk emprit menclok pager

dadi murid kudu pinter

4 wanda - 8 wanda

tawon madu, ngisep sari kembang jambu

aja nesu yen dituduaaké luputmu

kembang menur, den sebar den awur-awur

bareng makmur, banjur lali mring sedulur

manuk emprit, nggawa kawat ing wit waru

dadi murid, kudu hurmat marang guru

ana baya, mangan roti karo kanca

pengin mulya, aja wedi ing rekasa

8 wanda - 8 wanda

kayu urip ora ngepang, ijo-ijo godhong jati

uwong urip ora gampang, mula padha ngati-ati

 http://jv.wikipedia.org/wiki/Parikan