wong jowo

Yen sira kasinungan ngelmu kang marakake akeh wong seneng, aja sira malah rumangsa pinter, jalaran menawa Gusti mundhut bali ngelmu kang marakake sira kaloka iku, sira uga banjur kaya wong sejene, malah bisa aji godhong jati aking.(Bila anda mendapat anugrah ilmu yang membuat banyak orang senang, janganlah kamu merasa pintar, sebab apabila Tuhan mengambil lagi ilmu yang menyebabkan anda terkenal itu, anda akan menjadi orang biasa lagi, malah lebih bermanfaat daun yang kering)

Showing posts with label Wedangan. Show all posts

Thursday, October 8, 2009

Gèk apa kersané Gusti?!

ANA pengalaman cilik sing ngosik atiku wingi pas konsultasi ing dalemé tukang sablon kaos BornJavanese Edisi Pucung. Soré iku ing kana wus ana priyayi setengah baya sing uga gawé kaos kanggo komunitasé. Kenalan singkat sing tanpa nyebut asma ndadèkaké aku ngerti menawa priyayi iku asli saka Padang.

"Bapak asli mana?" pitakonanku mung kanggo basa-basi.
"Dari Padang..." wangsulane karo ndhahar lumpia suguhané sing kagungan dalem.
"Padang? Kerabat ada yang terkena musibah?" aku dadi kepingin ngerti.
"Iya, kena, Mas..."
"Ada yang meninggal?"
"Banyak..." ngendikane sajak kepriyé. Rasaku dadi mak dheg! Swasana wening sawetara, mung keprungu swara srang-srèng minyak gorèng dicemplungi gorèngan.
"Ikut prihatin ya, Pak..."
"Terima kasih, Mas. Kemarin Allah menewaskan Noordin Mohammad Top. Sekarang ganti orang-orang Padang. Apa maksudnya?!" ngendikané ngatonaké ati sing sajatiné njola. Pitakonan iku ora gampang dijawab. Aku dhéwé banjur mung meneng, rumangsa ora prayoga nerusaké diskusi bab iku ing kalodhangan kaya mangkono. Rembugan dak engokaké marang desain kaos sing dipesen Bapak iku.

Turut dalan mulih ngomah, pikirku mung umyeg déning pitakonan Bapak seka Padang iku mau: Kenangapa kok bencana lindhu ing Padang Pariaman ndadak digandhèng-gandhèngaké karo tiwasé Noordin M. Top? Bapak mau sajak ora trima, kok sedulur-seduluré sing ‘tanpa dosa’ sing ‘kudu’ nemahi pralaya merga lindhu gedhé iku?! Kok dudu wong liya sing cetha-cetha penjahat sakaliber Noordin M. Top umpamane?! Gèk apa kersané Gusti?!

Pitakonan iku tumuju marang Gusti Mahakuwasa, apa wenangku? Pitakonan kaya mangkono iku pitakonan ‘terminal’, pitakonan ‘perbatasan’, pitakonan ‘krisis’. Ana kekeran sing siningit sajroning kasunyatan-kasunyatan ing donya iki, sing aku manungsa bisané mung gagap-gagap, neges supaya cipta-rasa-karsa iki ora tansah nggrangsang lan nubras-nubras. Tuna luputé balik dadi pribadi sing mégos kapitayané marang Sing Gawé Urip! “Ah, Gusti Allah ora nge-friend!” “Apa gunané pangibadahku, yèn temahan mung diparingi musibah lan sedulur-sedulurku ilang tan kena kinukub?!” Iki kesimpulan lan pitakonané wong sing lagi krisis kapitayan; pitakonané wong sing lagi nglakoni urip adu arep karo kekeran agung sing ora gampang dimangertèni.

Pepati, musibah, kasangsaran lan lelara wus wiwit jaman Nabi Adam dadi prekara sing tansah ngosik pikiran lan atiné manungsa. Awit patang prekara iku ngèdhepaké manungsa marang kasunyatan menawa dhèwèké iku titah sing winates, ringkih, lan dudu mahakuasa. Sanadyanta sugih mblegedu, utawa dadi ratu pisan, kapinterané sundhul langit, nanging rikala ngadhepi pepati, musibah, kasangsaran lan lelara dadi ora adoh sungsaté karo wong mlarat, pidak pedarakan, utawa wong bodho sing ora tau mangan sekolahan!

Kasunyatan iku sejatine mènèhi pratandha yèn prakara-prakara iku bisa nyawijèkaké umat manungsa, ora mawas marang drajad, pangkat lan kalungguhané, ora ndulu marang status lan atribut-atribut sosialé, lan uga ora mertimbangaké becik-alané! Ing kéné dadi ana tembung ‘pepadha’.

Nanging sing luwih trawaca tumrap aku ngenani musibah lindhu ing Padang sakiwa-tengené lan musibah-musibah sarupa ing papan liya, yaiku kasunyatan menawa urip iki dadi luwih krasa pengaji banget. Wektu samenit, kepara malah mung sakedhèping nétra, nyata-nyata wujud kanugrahan sing patut disyukuri, dipertanggungjawabaké, lan diperjuangaké. Sabanjuré, sumangga kersa Dalem Gusti, awit kabèh samubarang Gusti Allah sing kagungan. [skd]

Friday, October 2, 2009

Sarasehan (9) - Ngriyayaaké Atur Panuwun

MANGSA panèn kang diantu-antu wus teka. Dalan ngarep omah saya ramé diliwati wong-wong kang ngusungi pari. Ana sing nyunggi, mikul, nggéndhong utawa numpangaké rit-ritan pari ing sepéda utawa grobak. Saka kadohan wus keprungu swarané wong-wong kang padha gambira ngundhuh asiling tetanèn. Ing wayah soré isih katon sapérangan sedulur tani kang padha menyang sawah nggawa urarampé kanggo upacara wiwitan, mratandhani pambukaning panènan.

Semono uga Bapak, soré iki bakal ngadani upacara wiwitan kaya adat sabené, mung waé wektu iki katon rada mirunggan. Rèhné kang bakal dipanèn sawahé mung mapan ing sabrang dalan ngarep omah iku, mula upacara diadani ing ngisor wit rambutan.

Plataran sangisoring wit rambutan wus digelari klasa dilèmèki képang. Ing tengah-tengah wus dicawisaké ambengan sajèn sing dimasak déning simbok lan mbakayuku wiwit awan mau. Tumpeng kang diubengi gudhangan uga wis cumawis. Ora lali ana ingkung, pélas lilin, sambel geplèng. Katon uga ana janur kang rinoncé kaya wayang ditalèni bareng dadi siji karo sapapah godhong dhadap srep. Ing sacedhaké ana gedhang pirang-pirang lirang, lan mesthi waé saténggok rambutan kang wité ngiyubi latar kuwi.

Sawisé tangga-teparo lan wong-wong liwat sing gelem ngombyongi padha nglumpuk, Bapak banjur wiwit ngujubaké kabèh kang wus digelar. Saka tetembungan ing sembahyangané Bapak, kacetha menawa intining upacara iku atur panuwun marang Gusti kang nitahaké bumi langit lan maringi lemah kang subur, wus kersa ngayomi anggoné padha olah tetanèn kanthi slamet, lan maringi panènan pari kang wus siap dipethik. Ora lali Bapak uga nyuwun supaya mbésuk bisa ngrampungaké wajibing tetanèn bebarengan karo para sedulur kang tansah biyantu, yaiku ngenèni asiling tetanduran kanthi tanpa kena rubéda, lan nyuwun supaya sawahé tetep diparingi subur.

Kabèh kang ngepung ambengan padha ngamini sembahyangan mau lan banjur padha kembul dhahar bebarengan. Déné Bapak nyelakaké masang sesajén ing sawah kang bakal dipanèn, sarta miwiti ngenèni pari kang sepisanan sing bakal disimpen ing senthong ngomah.

Nalika iku aku banjur kèlingan ngendikané Bapak biyèn, “Dadi wong tani mono kudu tansah sumadhia molahi lemah, nenandur, ngrabuk, nyirami, matun, mbrantas ama penyakit… lan kudu sabar telatèn nganti tekan titi wanciné panèn. Mung kanthi mangkono wong tani bisa ngertèni menawa Gusti tansah mbiyantu anggone awaké dhéwé molahi bumi kang wus diparingaké. Ing mangsa panèn, wong tani bisa ngrasaaké kanugrahan Dalem Gusti kanthi wutuh. Pokoké kudu sabar nganti tekan mangsané panèn, supaya bisa nduwèni atur panuwun.”

Éling marang pangandikan iku, ing batin aku mèlu mbangun rasa atur panuwun marang Gusti.

Sore sabubaré upacara wiwitan, Bapak lenggahan ing lincak sangisoré wit rambutan. Ora let suwé wus keprungu manèh tembang Dhandhanggula ‘Kanca Tani’ karemenané Bapak. Swarane soré iku keprungu luwih ngujiwat lan rumesep ing ati. Wit rambutan ing sadhuwuré Bapak tumiyung kena angin soré kang ngganda lendhut, damen lan pari. Katone melu-melu ngemataké tembangané Bapak… [skd]

Tuesday, September 29, 2009

Sarasehan (8) – Kekarepan, Tékad lan Pambudidaya

AWAN iku Bapak katon mempeng anam ténggok ing ngisor wit rambutan ngarep omah. Jaréné, ténggok mau bakal kanggo wadhah gabah lan jagung mengko ing mangsa panèn. Ténggok sing biasané dianggo wadhah rikala panèn wingi wus bodhol dasarané, wong pancèn wus bola-bali rusak lan mung ditèmbèli waé.

“Lha kok boten mundhut kémawon toh, Pak? Rak boten perlu répot-répot, wong reginipun ugi boten awis, tur ngirit tenaga kalihan béaya,” mengkono ujarku.

“Bocah saiki mono ngertiné apa-apa tuku! Lha yèn bisa gawé dhéwé, kanangapa kudu tuku? Mbok dadi wong mono aja mung seneng golek kepénak, ngertiné kabèh wis sarwa cumepak. Isané mung nyawang, milih, njupuk lan mbayar! Sing wigati iku ora mung ténggoké, Lé, nanging luwih-luwih semangaté. Kéné, yèn gelem sinau dak ajari gawé ténggok, supaya mengko ing pasar ora kentèkan bakul kranjang lan ténggok!”

“Ah, paling mangkih dadosipun malah boten karuan, Pak!”

“Lha…lha…lha…, durung-durung rak wis miyur atiné, wis kena virus ko-gèk! Mengko gèk ngéné, mengko gèk ngono….. anané mung wedi nyoba. Kuwi penyakit, Lé!”

“Kados pundi anggen kula boten ajrih, menawi lepat mangkih Bapak duka…”

“Dadi saka rumangsamu Bapakmu iki tukang nesu ngono pa, Lé? Kok nganggo wedi barang, kaya-kaya Bapakmu iki memedi waé. Cilaka yèn dadi wong kok diwedèni liyan, bakalé adoh rejekiné merga wong-wong padha mlayu! Sanadyanta nesu iku sejatiné ya ana gunané, nanging yèn bener sebabé, pener wektuné lan pener tumanduké.”

“Lha bab ténggok wau, kados pundi Pak?”

“Mula jajalen gawé sabisamu. Mengko yèn pancèn apik ya bakal dak alem. Déné yèn kurang apik, anggeré isih kena dianggo rak ya ora kurang gunané. Sing penting kuwi kekarepan lan tékad dhisik, Lé. Yèn wis kulina nandangi, wong iku bakal saya trampil lan wasis. Mula sing jeneng karep iku gedhé ajiné. Ora sapantesé yèn ana sing matèni kekarepané wong liya kanthi nganggep dhèwèké ‘ora isa’.

Mangertia Lé, lemahé Eyangmu iku seprana-sepréné mènèhi hasil sing akèh ora merga digarap wong-wong sing pinter kok, nanging merga sing nggarap nduwèni kekarepan sing peng-pengan tenan. Kowé rak weruh dhéwé. Dak kira awaké dhéwé iki perlu matur nuwun merga duwé sedulur-sedulur kang kaya mangkono mau," ngendikané Bapak karo tetep ugleg nerusaké anggoné anam ténggok.

"Bapakmu iki isané gawé ténggok merga sinau saka sedulur-sedulur ing kidul gunung kaé jaré. Asilé… ténggok gawéanku ora kalah rapet tinimbang karo ténggok tukon pasar. Yèn dianggo wadhah gabah ora ana kang cicir. Gèk ndang ayo, njajal gawéa ténggok, Lé!” [skd]

*) Tulisan 8 saka 9.

Sunday, September 27, 2009

Sarasehan (7) - Ngenam-nam Cipta Kanggo Mangsa Sing Bakal Kelakon

SORÉ iku aku kanthi mirunggan lungguh sakloron karo Bapak, mesthi waé ing sangisoré wit rambutan ing ngarep omah. Dak sebut mirunggan awit anggoné lelungguhan iki mula kanggo nganyari lincak pring sing nembé waé diganti awan mau. Critané, lincaké lawas wis gapuk, nganti dina kepungkur ana wong kajengkang nalika bakal lungguh ing ndhuwuré. Soré iku aku lan Bapak ngrasaaké lincak anyar sing wus ngadeg kanthi bakoh manèh.

“Lé, mangsa plabuh sésuk sawah wétan gunung iku bakal kotanduri apa?” danguné Bapak sinambi nglinting udud.

“Lha, Bapak ngersaaken napa?” wangsulanku.

“Wah, yèn kowé dak sekarep kok, Lé! Saka rumangsaku, kowé wis bisa nemtokaké tanduran kang cocok lan becik ing kana. Mula Bapak ora bakal dhawuh, nanging bakal nyengkuyung apa waé sing kopilih,” ngendikané Bapak karo nyumet rokok lintingané.

“Lha nggih kados adat saben toh, Pak. Mangkih rak badhé ngadhepi mangsa ketiga, dipun tanemi palawija kémawon.”

“Lha iya, ning apa? Jagung, dhelé, kacang utawa apa?”

“Wah, taksih ningali para sadhèrèk kiwa-tengenipun kok. Nanging mbok menawi kacang brol kemawon,” aturku ngarep-arep pamrayoga saka Bapak.

“Maksudku kuwi, yèn bisa cetha rak ya banjur bisa dicawisaké wiwit saiki, ya bibité, rabuké, tenaga lan uga biayané,” ngendikané Bapak sing banjur kèndel sauntara, ngemataké kebul udud sing sakawit padhet banjur sumebar katiup angin.

“Lé, kabèh sedulur kang padha nggarap sawahé Simbahmu uga dak takoni bab sing padha. Bapak mono kepinginé mènèhi kalonggaran marang kabèh sedulur, mbok menawa duwé pepinginan lan rancangan dhéwé. Dadi ora kudu ngentèni dhawuhé Bapak. Kejaba yèn pancèn padha bingung anggoné nemtokaké kekarepané. Lha, rak ya para sedulur mau uga toh, kang luwih cedhak lan luwih ngerti marang lemah garapané? Pancèn jaman biyèn kabèh kudu manut dhawuhé Éyangmu, mula tanggung jawabé luwih ènthèng merga mung sadrema nindakaké dhawuh. Nanging urip kuwi rak ora cukup yèn mung manut dhawuh. Kalamangsané ya kudu wani duwé pepinginan, rancangan lan putusan dhéwé. Kanthi mangkono uripé dhéwé dadi saya gumathok jangkané lan saya déwasa anggoné mangku tanggung jawab.”

Tekan pangandikan iki, aku mung meneng, nanging ing jroning ati nyetujoni ngendikané Bapak: kudu mbangun pepinginan, rancangan lan peputusan dhéwé supaya jangkaning urip dadi saya gumathok lan saya déwasa anggonku mangku tanggung jawab! [skd]

*) Tulisan 7 saka 9.

Saturday, September 26, 2009

Sarasehan (6) - Gegayuhan lan Pandonga

NALIKA swasana sepi, wit rambutan ing sangarepé omah katoné nyimpen prabawa kang luwih gedhé lan ora bisa dirasaaké déning para sedulur kang mung liwat, mampir utawa ngobrol ing sangisoré. Wit mau tansah mènèhi rasa ayem marang sapa waé sing nyedhaki, embuh kanthi awak sayah, kanthi ati nelangsa utawa uga kanthi budi kang lagi peteng. Kepara wit rambutan iku nduwèni daya kang nuntun ati lan budiné kabèh wong kang kepingin nata lan neges pengalamaning urip, ing sangisoré. Luwih-luwih, wit kang wus bola-bali ngalami owahing jaman iku bisa dadi papan sing padhang tumrapé wong kang nduwèni karep nata urip sing wus kepungkur, ngecakaké urip ing jaman saiki lan ngrancang urip ing mangsa-mangsa sing bakal kelakon.

Pancèn durung akèh pawongan sing nedya mijèkaké wektu gelem nyepi ing sangisoré wit rambutan iku. Sing paling kerep dak weruhi nyepi, nglelimbang lan ngenam pikir ing kana mesthi waé Bapak.

Sawijining dina sawisé sawetara lenggah dhèwèkan ing kana, Bapak banjur nimbali aku lan ngandika, “Lé, iba gambirané menawa kabèh lemah warisané Éyangmu iku bisa digarap kanthi becik. Mesthiné bakal dadi saya subur lan mènèhi panèn kang saya ndrebala. Yèn bisa mangkono, ora mung Bapak sing seneng, nanging uga para sedulur kang padha nggarap ya bakalé nampa berkah luwih akèh, tangga teparo ya bakal mèlu ngrasaaké berkahé. Prayogané ngono Lé, lemah-lemah iku kudu diolah bebarengan supaya bisa ndadèkaké para sedulur dadi saya mulya, saya rukun, lan mongkog atine. Kabèh mau duwé panjangka supaya lemah-lemah iku dadi berkah kanggo sapa waé…

Muga-muga para sedulur kang adoh dadi rumangsa saya caket, déné para sedulur kang cedhak dadia saya rukun. Lha, awaké dhéwé iki rak ya wus ditunggalaké dadi sedulur déning lemah warisané Éyangmu ta, Lé?!” [skd]

*) Tulisan 6 saka 9.

Friday, September 25, 2009

Sarasehan (5) - Tlonjonging Ati Nyipati Prekara Lan Kahanan

EMBUH wus ana pirang bab lan prekara kang tau dadi rembug ing sangisoré wit rambutan ngarep omah iku. Sing paling akeh mesthi waé bab olahing tetanèn. Lumrahé mengkono, awit papan mau uga dadi ampirané tangga teparo saben-saben arep mangkat utawa bali makarya ing sawah.

Saben-saben ana wong mampir ing sangisoré wit rambutan mau mesthi ana waé prekara sing dadi rembug ing kana. Ana kang ngudarasa bab anjlogé rega gabah, utawa njlèntrèhaké bab cara mbrastha ama lan penyakit tetanduran. Ana uga kang ngrembug politik-politikan seka tingkat désa nganti tingkat presiden. Tau ana kang nggawa rembug bab mistik-mistikan ngramal nomer togel, nanging bubar kuwi banjur mrihatinaké perang lan bencana ing Acèh lan bebentu ing seantero Nuswantara. Liyané manèh ngrasani para bakul kang ora jujur, banjur dadi nglantur tekan mbiji si Ratu Goyang Ngebor Inul Daratista mrèmbèté marang para artis sing doyan kawin-cerai. Ombyaking para nom-noman kang padha ngumbara golèk panguripan ing Jakarta uga tau dadi rembug ramé, ora kalah karo rembug bab Undang-Undang Ketenagakerjaan. Mesthi waé omongan ngerumpi soal romantika percintaané kawula mudha ora tau ketinggalan, sanadyan isih kalah rame tinimbang omongan bab perselingkuhane tokoh-tokoh kampung!

Umpama wit rambutan iku bisa ngrekam kabèh rerasanan kang kelakon ing ngisoré, mesthi wit mau bakal nyritaake kabèh prekara kanthi thiring-thiring; wiwit saka riwayate para mudha tempoe doeloe kang gigih berjuang, nganti tekan nasibé generasi mudha jaman saiki sing adhem mlempem kakehan mendem (sing cetha mendem ombèn-ombèn lan sawarnaning narkoba, nanging sejatiné uga mendem gebyaring hiburan lan fasilitas canggih). Lakoné bakal ganep wiwit jamane para pahlawan nganti jaman para pengangguran, wiwit jamané para pelopor nganti jamané para koruptor, wiwit jamané para priyagung nganti jamané jaka lélur kemul sarung!

Plataran ing ngisor wit rambutan iku kaya-kayané dadi layar tancep kanggo nyawang kabèh bab kang tau kedadèan ing jagad gumelar. Ing kana kabèh kang tumitah ing alam sawegung disawang, dialembana, dipepuji lan disyukuri, ananging uga dicacat, dirasani, digetuni lan dipisuhi disupatani! Ing kana Rohing Allah mider-mider tumiyub pindha angin, terkadhang sumilir angleléla, nanging kadhang uga pindha prahara gedhé, ngosikaké manungsa supaya éling marang kabèh kang diparingaké. Ing kana wong-wong padha nanggapi, nggatèkaké lan mrihatinaké donyané. Émané kawigatèn marang prekara-prekara mau kerep ora cetha purwa lan wusanané. Ganti wektu ateges ganti téma miturut senengé dhéwé. Mula kerep mung mandheg tekan isu, rerasanan, rembug lan keprihatinan, nanging durung tekan sikap lan niat kang cetha.

Sawijining dina, sabubaré ngramèkaké rembug ing sangisoré wit rambutan iku, aku banjur nglelimbang dhéwé. Yèn wis meruhi kabèh prekara iku, ing ngendi ta sejatiné tlonjonging atiku? Aku kudu kepriyé, lan kudu tumindak apa? [skd]

*) Tulisan 5 saka 9.

Saturday, September 12, 2009

Sarasehan (4) - Komunikasi Iku Wujuding Katresnan

WOHING rambutan ing ngarep omah wiwit semburat, rasané wis legi sanadyan kurang mbanyu. Sedhéla manèh rambutan mau bisa dipanèn. Kadhangkala Bapak kerèpotan anggoné ngurus rambutan mau, awit panènané pancèn akèh. Mèh kabèh pekarangané Simbah ana wit rambutané.

Mula rasa gambira ing mangsa panèn uga kerep dibarengi rasa kuwatir. Papan kang adoh mujudaké salah sijining bab kang ndadèkaké angèl anggoné arep nggatèkaké kabèh kanthi premati. Paling mung sepisan sajroning selapan dina Bapak bisa tindak niliki lemah-lemah mau lan rerembugan karo para sadulur kang ana ing kana. Mesthi waé kuwi durung nyukupi lan dirasa kurang. Tau kedadéan woh kang siap dipanèn mau dicolong maling. Kadhang uga sapérangan bosok ing wit marga ora énggal diundhuh, lan ora langka wité kaserang ama kang ndadèkake wohé bangkak utawa bungkik. Mesthi waé Bapak dadi sedhih yèn mriksani bab-bab mau. Mula Bapak tansah ngajak supaya kabèh sedulur luwih gemati anggoné ngupakara lan ngopèni woh-woh mau karebèn aja nganti ana kang muspra nadyan mung siji waé.

Nanging saka rumangsaku kang ndadèkaké Bapak luwih sedhih yaiku menawa kedadéan salah paham, antarané Bapak dhéwé karo para sedulur kang ngupakara, utawa ing antarane para sedulur sing padha-padha ngupakara mau. Dhadhakaning perkara kadhang mung sepélé. Umpamané, Bapak kagungan ‘usul’ bab cara ngupakara woh-wohan mau, nanging jebul usul iku mau ditampa minangka ‘dhawuh’. Lha, rak dadi béda kedadéane!

Pancèn ana sawetara sedulur ing papan-papan tertamtu sing kudu dibiyantu, dituntun siji mbaka siji, anggoné olah tetanduran. Nanging ana uga kang wus trampil lan luwih pana tinimbang Bapak merga pasrawungan lan seserepan bareng Simbah biyen. Mung waé terkadhang padha sungkan arep nyoba cara kang béda tinimbang usulané Bapak. Uga ana kang wus marem marang apa sing ana, ora perduli apa wus ana peningkatané apa ora, ora rumangsa kepengin nuladha sedulur-sedulur ing papan liya kang bisa nggarap lemah kanthi luwih apik.

Pancèn Bapak banjur sarwa kèwuhan marga wus kadhung dianggep ‘kang kagungan lemah lan tetanduran’. Kamangka Bapak saben-saben ngendika, “Sabeneré ora mung aku kang duwé lemah lan tetanduran iki, ananging awaké dhéwé kabèh, kang ngundhuh lan ngrasaaké wulu wetune ya awaké dhéwé kabèh.” [skd]

*) Tulisan 4 saka 9.

Friday, September 11, 2009

Sarasehan (2 & 3) - Jumlah lan ciriwanci

SAWIJINING dina nalika lenggahan ing sangisoré wit rambutan ngarep omah, Bapak katon mèsam-mèsem dhéwé. Saben-saben banjur unjal ambegan landhung.

Wusana Bapak ngendika, “Lé, sawah tegalan warisané mBahmu iku jebul amba tenan ya… Coba bayangna: kabèh ana 46 kothak ing 17 pathok. Pancen ana sing papané rada adoh, nanging ing papan mau wis ana gubugé kanggo lèrèn saben-saben nggarap lemah mau. Kanthi lemah kang akèh lan amba mau, saiki awaké dhéwé bisa tandhon gabah 5 ton ing lumbung. Malah Bapak wis milih sapérangan kanggo winih. Kuwi kabèh isané kelakon ya merga kowé mèlu cawé-cawé tumandang. Luwih-luwih merga akèh sedulur kang apikan atèn, gelem sambatan, urun tenaga lan pikiran wiwit saka plabuh nganti tekan panèn. Tujuné mBahmu wis milih para sedulur kang kudu ngupakara lemah-lemah mau, luwih-luwih sing papané adoh. Dadi cetha yèn awaké dhéwé wus nampa pitulungan kang akèh ya Lé!”

Lumrah mewawa Bapak banjur mèsam-mèsem dhéwé sanadyan lagi sayah. “Lé, kéné… mijeti Bapak! Éh, mijeti Bapak mono ajiné padha karo macul lemah 17 pathok, utawa mémé gabah 5 ton, lho! Dadi ora baèn-baèn, héhéhé…” [skd]

***

ING dina candhaké Bapak katon gumujeng dhéwé, ning saiki kanthi ngelus-elus wit rambutan kang pancèn wis alus merga saben dina kanggo seséndhé geger kang kebak kringet. Sapandurat Bapak mirsani woh-woh rambutan kang sapérangan wis semburat abang.

Bakda iku Bapak banjur mendhak lan astané nguthik-uthik lemah karo ngandika, “Lé, Gusti kuwi yèn nitahaké samubarang pancèn ngéram-éramaké ya! Mung awaké dhéwé waé kang sok kurang nggatèkaké, uga marang bab kang katon sepélé ing ngarepé dhéwé. Coba gatèkna! Lemah iki karo lemah kono iku padha. Nanging lemah sing padha mau bisa nuwuhaké tetanduran sing béda – ana rambutan, alpukat, pelem, katès, pari, jagung, lan liya-liyané – lan uga bisa ngasilaké woh kang manéka warna – manis, kecut, sepal lan sepet. Horoh, apa kang marahi béda rasané?” Bapak ngremet lemah, semuné bakal nularaké gumuné marang aku.

Pangangenku mider marang lemah-lemah kang sumebar ing 17 papan mau. Sanadyan Bapak ora ngendikaaké, aku mangerti menawa lemah-lemah mau uga duwé ciriwanci kang manéka warna. Ana kang cocok ditanduri apa waé, ana kang mung bisa nuwuhaké pari lan palawija, ana uga kang mung cocok kanggo nandur woh-wohan lan wit-witan. Éwa semono kabèh mesthi bisa ngasilaké.

Dumadakan tuwuh pitakonan ing atiku, “Pak, miturut panjenengan, lemah ing sisih wétan kaé cocoké ditanduri apa?”

“Lho, sing mokoki nggarap rak kowé toh, Lé? Lha saben Kemis jaré kowé nggarap lemah kana, mosok takon Bapak?”

Aku dadi clingusan lan banjur tumungkul naliti kabèh kang wus dak tindakaké… [skd]

*) Tulisan 2 & 3 saka 9.

Sunday, September 6, 2009

Sarasehan (1) - Atur panuwun, pandonga lan kekudangan *)

Cecala:

Donyaning pertanian yèn diudi lan diresep-resepaké bisa mènèhi inspirasi mungguhing urip sing kebak kanugrahan lan patut disyukuri. Swasana padhusunan sing ayem tentrem sajatiné uga bisa nuwuhaké katresnan marang désa minangka papan kang éman yèn ditinggalaké. Ing kana panguripan kagelar malubèr-lubèr, ora kalah karo gumebyaring swasana kutha. Mung émané, generasi mudha saiki akèh sing keblinger marang kutha, dianggep ing kana uripé bakal luwih mapan. Tulisan cacah sanga (9) sing arep dak aturaké iki dak tulis tahun 2003 ing tlatah Wonogiri, Jawa Tengah. Wektu iku dipigunaaké kanggo sarasèhan paguyuban umat Katolik ing kana. Nanging sejatiné bisa kanggo sapa waé sing tresna marang donyaning olah tetanèn lan kulawarga. Tinimbang ilang dipangan rayap, mula dak upload ing kéné. Muga-muga migunani.[*]

NALIKA srengéngé lagi panas-panasé, kahanan ing sangisoré wit rambutan ngarep omah krasa nentremaké. Godhonging wit iku ngayomi saka kumetèping surya, déné angin kang sumilir saka sawah sabrang dalan bisa nundhung panasing hawa awan iku. Ocèhing manuk kang sesautan nambah ayeming swasana lan keprungu luwih éndah tinimbang nyanyiané biduan ing radio.

Sangisoré wit rambutan iku ana lincak saka pring. Ya ing lincak iku saben-saben Bapak ngaso sakonduré saka nyambut gawé ing sawah, lèyèh-lèyèh sinambi nyawang tetandurané, embuh pari, jagung, kacang utawa dhelé miturut mangsané. Kalamangsané Bapak mèsem mirsani tetandurané kang merak ati lan nuwuhaké pangarep-arep. Yen wis mangkono, ora lali Bapak banjur ngidungaké bawa Dhandhanggula ‘Kanca Tani’, kaya-kaya dadi kidungan atur panuwun awit kanugrahan asiling bumi kang wus bisa disawang.

Ngendikané Bapak, “Dadi wong tani mono kudu tansah sumadhia molahi lemah, nenandur, ngrabuk, nyirami, matun, mbrastha ama penyakit... lan kudu sabar telatèn nganti tekan titi wanciné panèn. Mung kanthi mangkono wong tani bisa ngertèni menawa Gusti tansah mbiyantu anggoné awake dhéwé molahi bumi kang wus diparingaké. Ing mansa panèn, wong tani bisa ngrasaaké kanugrahan Dalem Gusti kanthi wutuh. Mula aja pati-pati nebasaké panènan!” Bapak dhéwé mula tansah sengkut anggoné garap lemah warisané simbah. Kejaba iku uga tansah gambira kaya-kaya ora tau métung asilé.

Pangandikané Bapak mau nuntun atiku marang sikap syukur; syukur awit rumangsa yèn Gusti tansah mirsani donga lan pambudidayané manungsa. Mbok menawa keyakinané Bapak ngenani bab tumemen lan sabar ing pakaryan nganti pungkasan mau mungguhing jaman saiki kurang popular. Awit wong saiki mono luwih seneng marang sing sarwa instant, ngertiné wis sarwa siap. Mula pancèn laku utawa prosès iku ora bisa disepèlèkaké, luwih-luwih lakuning urip, kudu temen nganti pungkasan. “Pokoke kudu sabar nganti tekan mangsané panèn, supaya bisa nduwèni atur panuwun!” mangkono ngendikané Bapak.

Embuh kapan mangsa panèn iku bakal kelakon, bisa cepet nanging bisa uga isih suwé. Mung waé katoné Bapak tansah setya ngidungaké Dhandhanggula ‘Kanca Tani’ mau. Saka rumangsaku, kanthi tansah rengeng-rengeng Bapak katoné wis bisa ngrasaaké kanugrahan Dalem Gusti jroning urip iki. Mula Bapak ngendika, “Kidung iki mujudaké atur panuwun, pandonga lan uga kekudangan, Lé…” [skd]

*) Tulisan 1 saka 9.

Friday, September 4, 2009

Padhanging ati, padhanging nalar, padhanging urip

Sing njalari ati kalipur tumrape wong siji lan sijine mbokmenawa beda-beda. Nanging, panglipur awujud apa wae, mesthi dilantari tembung utawa ukara. Sanadyan ora kawedal ing lathi, nanging ukara iku bisa dumeling ing talingan. Tembung lan ukara sing dumeling ing talinganing ati, saka pangrasaku luwih gedhe dayane tinimbang tembung-ukara sing keprungu liwat kuping ing kiwa-tengen sirah iki.

Mung wae, ana tembung-ukara sing banjur bisa rumasuk ing ati, ana uga tembung-ukara sing 'mlebu kuping kiwa, bablas metu kuping tengen'. Iku gumantung saka kahananing pribadi. Kahanan ati sing tansah padhang jalaran ana sesanggeman tetembungan utawa ukara-ukara suci sing dipitayani lan dijaga-digegulang, mesthi luwih wicaksana anggone ngadhepi kahanan. Merga atine padhang, pamikire uga luwih ndalan, uripe tansah caket lan gampang marang lelipur, kepara malah bisa nglipur awake dhewe sanadyan lagi nemahi kangelaning urip. Nanging, kahanan ati sing rina-wengi mung tansah peteng ya bakale kangelan nyipati utawa ngrasaake lelipur.

Ing tataran tertamtu, ati bungah utawa ora iku bisa merga pilihan! Milih tembung-ukara sing njalari padhanging ati, utawa sing njalari petenging ati?

Menganggo kacamata bening, mesthi beda pengaruhe tinimbang yen nganggo kacamata ireng, ijo, biru, kuning, utawa abang! [skd]

Monday, August 17, 2009

"Ilir-ilir"

Dina iki genep 5 tahun aku urip ing Jakarta. Pancen kapinujon pengetan kaping 64 dina kamardikan bangsa kita Indonesia. Muga-muga dina-dina sabanjure bangsane dhewe tansah padhang sumilak, kasinungan mring berkahing Hyang Widhi, makmur ing sandhang lan pangan, ayem tentrem lan adoh ing mala reretu. Mungguhin uripku dhewe, dak kira ora beda panyuwunku.

Mbuh kawisikan angin seka ngendi, aku kok kelingan tetembangan "Ilir-ilir". Mbok menawa merga mau awan nonton lomba 'meniti batang pinang' ing Kalimalang, hehehe... Ning isen-isening tembang iki pancen lagi dadi dedonga sing trep ing kahanan pribadi lan bangsa Indonesia saiki:

Lir-ilir, lir-ilir
tandure wus sumilir
dak ijo royo royo
dak sengguh panganten anyar

Cah angon, cah angon
penekna blimbing kuwi
Lunyu lunyu penekna kanggo mbasuh dodot ira

Dodot ira, dodot ira
kumitir bedhah ing pinggir
Domana jrumatana kanggo seba mengko sore
mumpung padhang rembulane
mumpung jembar kalangane

Gya suraka, surak hiyooo...

Dirgahayu Republik Indonesia... MERDIKA! [skd]

Wednesday, August 12, 2009

"Ibrahim", iku asmane Nabi Agung utawa jeneng teroris?

Dina iki kepolisian RI ngumumake hasil identifikasi para jenazah sing gegayutan karo teror bom ing Mega Kuningan 17 Juli 2009 kepungkur. Bareng tekan pengumuman identifikasi jenazah saka Beji, Temanggung, kepolisian meshtekake menawa iku jenazahe Ibrohim, petugas florist ing Hotel The Ritz-Carlton. Sanadyan gembong teroris Noordin M. Top durung klakon karangket, kawiyake Ibrohim minangka 'manager' pengeboman hotel JW. Marriott lan The Ritz-Carlton iku cukup gawe mareme masyarakat. Apese kepolisian RI lumantar Densus 88 wus ngatonake cikat-trengginase anggone tumandang mbrasta para teroris, nglacak para pelaku bom ing hotel loro iku.

Sing marahi gawe prihatine awake dhewe kabeh yaiku rikala ngerti menawa salah sijine pelaku bom bunuh diri iku Dani Dwi Permana, bocah tanggung umur 19 tahun, sing ora kanyana babar blas dening kulawarga lan tangga teparone. Jaringan teroris migunaake bocah sing isih labil pangolahing rasa lan kadiwasane, dipikut srana doktrin-doktrin sing katone nengsemake nanging nasar saka laku agama sing bener! Saka bab iki, bola-bali kudu dielingake menawa kukuhing kulawarga iku penting banget kanggo mekare kapribadene bocah-bocah.

Ana prakara siji maneh sing mbok menawa tumrape khalayak umum ora pati digagas, yaiku bab Ibrohim sing nyata-nyata gedhe banget perane ing prastawa bom bunuh diri iku. Sing marahi aku nebah dhadha: asmane Nabi Agung Ibrahim wus kapacak dadi jenenge pawongan sing jebule teroris! Apa Mas Ibrohim iku ora mangerti, kenangapa kok diparingi pusaka asma nyilih asmane Nabi Ibrahim? "Ibrahim" utawa "Abraham" iku nduweni werdi "bapane wong-wong sing pitaya". Yen Mas Ibrohim ngerti werdine, lha kok teka-tekane dadi kaya ngono?! Kamangka, rama-ibune Mas Ibrohim mesthi kagungan kekudangan sing becik srana nyilih asmane Nabi Ibrahim kaparingake marang putrane iku. Awit, "nama iku kinarya japa", jeneng iku ngemu dedonga....

Dadi saka pangrasaku, sadurunge ana lelakon teror bom ing Mega Kuningan iku, sejatine wus ana lelakon teror sing ngrusak marang pangerti sing pener mungguhing werdining jeneng, kepara malah teror marang donga sing rina-wengi kasandhang dening anaking manungsa sing pinaringan tetenger "Ibrohim" iku!

Aaaaah... aku isih tebah-tebah dhadha, karo mbayangake bingunge bocah-bocah cilik sing menangi lelakon iki. "Anak-anak, Ibrahim itu siapa?" pitakone guru agama. "Teroris...!!!" saruwene bocah-bocah.

Astagfirullah...!!! [skd]

Monday, July 20, 2009

Ngriyayakake Endahing Rembulan & Lintang

Endahing rembulan rikala ndadari ing wayah sore sajake wus ora merak ati maneh tumrape bocah-bocah saiki. Cahyaning Sang Candra katilep dening pedhuting jaman kang gawe ampak-ampak sing nutupi sumilaking langit. Blerenge lampu listrik ngalahake jingglange rembulan lan kumelipe lintang-lintang. Mbok menawa iku durung patia krasa. Sing marahi luwih ngungun, tetembangan lan dedolanan ngriyayakae endahing rembulan wus ora keprungu maneh saka gegojegane bocah-bocah saiki. Kumandhange 'Jamuran', 'Cublak-cublak Suweng', 'Ancak-ancak Aling', 'Sluku-sluku Bathok', lsp wus kasirep dening swara-swara gumuruh saka kotak-kotak kaca warna-warni lan dolanan sing nguja agresi-ne bocah-bocah jaman. Tembang lan dolanan ing mangsa rembulan ndadari nyata-nyata wis mlebu kothak.

Sing ndadekake kuwatir, dudu saya lantip lan trengginasing bocah-bocah jaman saiki, ananging ilange kalodhangan sing ngraketake sesambungan tresna antarane bocah-bocah karo alam sawegung sing bisa mekarake rasa-cipta-karsa minangka manungsa sing lagi tuwuh diwasa. Samubarang sing endah sacara alami ora kober oleh kawigaten. Temahan olah rasa sing tuwuh saka ati kang tumenga marang samubarang sing endah ing sakiwa-tengen dadi ora oleh kawigaten, disingidake saka pengalaman padinan sing konkret. Kamangka, citarasa kaendahan iku tlonjonge unga bakal ngenani ing sikap lan tandang tanduk, marang pepadha, marang awake dhewe, munggahe marang Gusti sing karya urip. Kepriye bisane diterangake marang bocah-bocah ngenani endahe lan agunge dadi manungsa ing bebrayatan agung ini - menawa unggah-ungguh lan sopan santun iku endah, solider iku tumindak sing endah, guyub-rukun lan gotong-royong iku endah, srawung marang sapadha-padha iku endah, maneka warna iku endah, netepi tanggung jawab iku endah, alam sing resik lan kerumat iku endah, ... lsp - yen bocah-bocah ora duwe pengalaman bab-bab iku?

Kautaman-kautaman iku bisa diuri-uri lan dialami wiwit saka dolanan semuwa (ora dhewekan) samangsa isih bocah.

Tembang dolanan 'Cublak-cublak Suweng' lan sajenise, mbokmenawa wis ora dikenal dening bocah-bocah saiki, ilang saka atmosfer pasrawungane bocah-bocah saiki. Iku mratandhani menawa laku tumurune tembang-tembang lan dolanan-dolanan tradisional marang generasi penerus wus mandheg, bebarengan karo sireping sorak gambiraning bocah-bocah mangayubagya pletheking rembulan.

Aku yakin, rembulan lan lintang sajatine ora ilang kaendahane... mung wae mripat iki sing sok kaling-kalingan pedhuting jaman. Ewa semono, aku duwe tekad bakal nyritakake bab iki marang anak putuku, sinambi ngajak ngalami nyawang rembulan lan nuduhake cara-carane kepriye kaendahane iku diriyayakake kanthi gambira. [skd]

Download gendhing-gendhing/tembang dolanan: (Klik kanan > "Save Link As...")

01. Menthok-menthok

02. Cublak-cublak Suweng

03. Bang-bang Wetan Wis Rahina

04. Kupu Kuwi

05. Jamuran

Sunday, May 31, 2009

Dhalang Putri Ing Tanah Sabrang

"Coba bukaken indonesianshadowplay.com!" ngendikane Om Esthu, seniorku, dina Kemis kepungkur. "Tamara ndhalang!" imbuhe. Aku dadi cubriya, mosok iya, Tamara artis Indonesia iku ndhalang?! Mulane aku langsung marani situs iku.

Jebule aku kleru, dudu Tamara Bleszynski sing dak kenal, nanging Tamara Fielding, dhalang putri Indo-Belanda sing pidalem ing New York, Amerika Serikat. "Byuuuuh... siji maneh ana pawongan, putri sisan, sing ngabdi marang mekare seni budaya tradisional Jawa ing manca negara!" batinku ing ati. Tambah siji maneh daftarku ngenani priyayi-priyayi sabrang sing nguri-uri seni kabudayane awake dhewe. Mentas wae aku nuduhake anane sindhen-sindhen manca sing kasengsem lan nyinaoni seni sindhen, banjur pentas ing Festival Sinden Internasional 2009. Sing iki, dhalang putri.

Tamara Fielding lahir ing Cimahi, Jawa Barat. Ibune Jawa, bapane Belanda. Sepisanan nonton pagelaran wayang kulit sawengi natas ing perkebunan karet duweke keluargane. Wektu iku isih umur 8 tahun. Sabubare Perang dunia II, umur 12 tahun Tamara kapeksa ngungsi ing negarane kang rama sawise melu ngalami urip ing pakunjaran jaman Jepang udakara telu setengah tahun.

Merga dhemen marang seni teater, lulus SMU Tamara nerusake sekolah ing Paris. Dheweke melu dadi pemain film 'Lust for Life' (dibintangi Kirk Douglas lan Anthony Quinn) lan 'Trapeze' (dibintangi Burt Lancaster). Karire dikembangake maneh, lan Tamara hijrah menyang Amerika Serikat, tekan saiki.

Ya ing negarane Paman Sam iku, udakara 23 tahun kepungkur, Tamara eling menawa duwe warisan seni tradisional sing luhur banget. Kothak sing isi wayang kulit kucel kabukak, isine ditokake. Banjur Tamara dolanan wayang kulit paringane kerabate iku, kanthi sabetan sak elinge rikala nonton ki dhalang biyen nyabetake wayang, lan uga antawecana sak elinge. Rasa tresnane marang seni budaya leluhur dadi tuwuh maneh. Pengalaman iku mratandhani jumejake Tamara ing jagading seni pewayangan, kang sabanjure ditemeni kanthi ngedegake produksi teater multimedia sing diarani 'TAMARA and The Shadow Theatre of Java'.

"Minangka jejering wanita, babar blas aku ora darbe niat kepingin mbuktekake menawa aku bisa nindakake bab sing biasane ditindakake dening priya. Nanging, merga duwe darah Indo, saperangan Landa lan saperangan Indonesia, aku rumangsa ana sing istemewa ing awakku, yaiku aku bisa dadi jembatan antaraning Wetan lan Kulon. Kanggoku iku wigati banget," tuture Tamara marang wartawan VoA.

Merga Tamara, ing Amerika kana wayang bisa mlebu kurikulum ing sekolahan, wiwit sekolah dasar, menengah lan atas. Tamara uga nganakake workshop, ngajari bocah-bocah nyekel wayang lan ajar dadi dhalang. Miturut ibu kang kagungan putra 2 (loro) iku, wayang kulit momot pitutur luhur mungguhing kapribaden, kepemimpinan, etika lan moral. Kejaba ing sekolahan-sekolahan, universitas lan perguruan tinggi, uga ing acara konser lan teater, Tamara kala-kala uga nampilake teater wayange sajroning pelayaran ing kapal pesiar. Anggone ndhalang wus tekan ngendi-endi: Amerika Serikat, Eropa dan Asia.

Tahun 1999 kepungkur, Tamara 'mudik' ing tanah kelahirane, Indonesia, marga diundang ana ing Pekan Wayang Indonesia VII, menehi ceramah lan ndhalang pakeliran padhet kanthi gaya multimedia, suwene 1 jam.

Tamara Fielding... ndandekake seni tradisional Jawa dikenal ana ing jagading wong-wong Barat modern. Lha... awake dhewe kepriye? [skd]

Tulisan kanthi bahasa Indonesia: Tamara Fielding: Menjembatani Barat dan Timur

Saturday, May 16, 2009

Nguri-uri Kabudayan Jawa (1)

Dumadakan tuwuh pitakonan ing pamikirku: Apa toh sing sejatine dikarepake ing ukara "ayo padha nguri-uri kabudayan Jawa"? Wujude kepriye? Yen aku seneng ngrungokake wayang kulit, uyon-uyon, nonton kethoprak, lsp.; apa iku wus klebu 'nguri-uri kabudayan Jawa'?

Ing postingan sadurunge aku wis tau nggepok senggol bab basa lan tulisan Jawa (carakan) sing racak-racake wis ora pati dipigunaake ing generasi saiki kanthi ganep. Akeh sing ngarani yen generasi saiki wus ngalami 'kemerosotan' ngenani kesadharan budayane. Mapanake awak ing urip padinan minangka jejering wong Jawa wus ora pati digatekake maneh. Mbokmenawa ya isih, nanging ora 'mudheng' apa sejatine sing lagi ditindakake. Bara-bara ditindakake, kepara malah akeh tradisi-tradisi paringane leluhur sing wus ilang, ora ana maneh.

Ana sawetara conto sing bisa kasebut: Kadang tani ing pradesan, sadurunge panen mesthi gawe sesajen lan upacara cilik sing diarani wiwit. Tradisi iki isih ana, nanging apa tegese, akeh sing ora mangerti. Saben dina riyaya Lebaran (Idul Fitri) mesthi padha gawe ketupat, nanging maknane apa, ya akeh sing ora mudheng. Aku isih kelingan jaman isih cilik biyen, saben ngarepake Lebaran, warga sakampung padha dikepyakake supaya ngrakit pager anyar sing banjur dilabur nganggo kapur. Saiki, sajake wus ilang ora ana maneh...

Ing wayah sore sadurunge turu, bapak utawa simbahku biyen kerep ndongeng. Donyaning kewan keprungu nyenengake, kaya donyaning manungsa. Jamane para Nabi lan Babad Tanah Jawi kaya-kaya kelakon maneh ing ngarep mripat. Ora mung emosi agresif sing katut kagawa rikala ngrungokake dongeng perang, utawa inspirasi kreatif rikala ngrungokake pokale kewan-kewan, nanging tradisi story-telling lumantar dongeng iku bisa nggladhi olah rasa-cipta-lan-karsa tumraping bocah sing didongengi. Bungahe ngrungokake dongeng sadurunge turu wektu iku (isih bocah) ora kalah tinimbang karo nonton film box-office (bareng saiki wis gedhe). Rasane ora sabar nunggu dongeng candhake mbesuk sorene. Apa saiki tradisi ndongeng iki isih akeh ditindakake ing omah dening bapak-bapak?

Tuladha liya ing bangku sekolahan: Mbokmenawa murid-murid saiki isih nampa piwulang bab tembang-tembang macapat, kajupuk saka seratane para pujangga misuwur, sing isine akeh pitutur-pitutur becik mungguhing urip. Kayata saka Serat Wulangreh lan Serat Wedhatama. Mung emane, sajake saiki mung dadi 'kawruh' apalan sing ngebot-boti gundhule bocah-bocah. Kaendahan lan adiluhunge tembang-tembang iku prasasat dadi mbleret, ora gawe sengseme bocah-bocah nanging malah marahi stress! Sing endah lan adiluhung iku malah dadi mboseni! Temahan, piwulang luhur sing kamot ing tembang-tembang iku angel cumenthel ing ati. Kawruh budaya, sejarah, lan ngelmu urip sing maune katurunake lumantar tembang-tembang iku dadi rendhet ora tekan. Bocah-bocah saiki umume ora padha nyandhak yen diajak guneman bab tembang-tembang Mijil, Kinanthi, Mas Kumambang, Dhandhang Gula, lsp. Apa maneh nembangake!

Awake dhewe akeh sing wis padha lali utawa kapedhotan tresna marang tradisi kabudayan luhur warisane para simbah. Merga kahanan, perkembangan jaman, utawa merga pancen kadhung ora dikenalake marang warisan-warisan budaya iku dening pihak-pihak sing magepokan karo bab iku. Lha, trus kepriye?! [skd] (ana candhake...)

Thursday, April 30, 2009

"Yen wani nganggo tangan kosong!"

Wingi awan, wektune bubaran Sekolah Dasar, ana bocah lanang metu saka regol. Cahyane mbesengut, abang ireng gudras kringet. Tangane tengen nggenggem watu saprongkol. Mripate mandeng bocah lanang liya sing wis ndhisiki metu ing ngarepe. Ing burine, ana bapak-bapak ngetutake kanthi magita-gita.

"Buangen watune! Yen wani nganggo tangan kosong, aja nganggo watu!" saruwene marang bocah sragam abang-putih iku. Si bocah ora merduli, nanging ngalonake lakune, temahan mandheg ing sabrang dalan. Ora let suwe bapak kuwi mau kasil ngrebut watu saka tangane si bocah. Swasana dadi luwih lerem. Bocah-bocah iku mau ora sida gelut.

Lelakon iku sineksen ibu-ibu lan bapak-bapak liya sing padha methuk anak-anake, bakul-bakul kue, wong-wong sing pating sliwer, lan bapak satpam sing ngadeg ana regol sekolahan.

“Karang ya bocah…” pikire wong-wong mau.

Tumrap aku, malah dudu bocah-bocah kuwi mau sing dadi prekara. Nanging malah tetembungane bapak mau. Atiku ora jenjem marang ukara kapindho sing keprungu cetha wela-wela ing kupingku lan mesthine uga talingane wong-wong ing kono, "Yen wani nganggo tangan kosong, aja nganggo watu!" Mbuh apa sing dikarepake si bapak. Kanggoku iku ora pati cetha maksude, ambigu.

Sing mesthi, dheweke lan wong-wong tuwa ing kono ora nayogyani anane bocah-bocah padha kerengan. Strategi si bapak kanggo menggak bocah cilik iku mbalangake watune marang 'mungsuhe' kanthi ethok-ethoke njurung anggone arep gelut sajake sukses. Istilah menterenge, si bapak nganggo metode reverse phsychology. Basa Jawane 'nglulu'. Persis rikala ana bocah dipenging ibune, "Ayo enggal mudhun saka meja kuwi, ndakne tiba!" Gedhe kemungkinane bocahe ora bakal mudhun. Nanging yen ibune ngendika, "Hayooo... sing luwih dhuwur maneh! Yen prelu dak jupukake kursi maneh apa kepiye?" Gedhe condhonge bocahe bakal malah age-age mudhun saka meja.

Cara si bapak iku mau mbok menawa luwih canggih. Dheweke nantang 'kekendelane' si bocah supaya nduweni sikap sinatriya. Wong satriya iku ngendelake kekuwatane dhewe kanthi sithik utawa malah babar blas ora nganggo srana alat pambiyantu. Yen bocah iku kepingin dadi bocah sinatriya, dheweke ora bakal nganggo watu minangka gaman murih menang anggone biyada.

Aaaah..... sajake 'martabate' si bocah luwih kadumuk dening tembung "yen wani" kuwi mau. Mbuh dheweke sejatine ora wani, apa malah pikirane ngembangake pangerten bab kautaman 'sinatriya' ing njeroning sanubari, aku ora mangerti. Katone sih, kanthi 'larangan' kaya ngono iku mau dheweke rumangsa didewasaake, ora dianggep padha karo bocah sing didhawuhi mudhun saka meja karo ibune iku mau. Sing nemtokake pilihan dudu wong liya, nanging dheweke dhewe.

Dheweke asyik karo karakter anyar sing didhepake: karakter bocah sinatriya. Muga-muga wae... [skd]

Friday, February 20, 2009

Dus-dusan

Nglakoni urip ing Jakarta udakara limang tahun, kaya-kaya banjur akeh bab sing maune lumrah ing tlatah pedusunan dadi katon istimewa. Yen ing Jogja, sawah lan pegunungan iku wus dadi sesawangan saben dina, sasat saben jumangkah metu saka ngomah weruh sawah lan gunung.

Nanging ing Jakarta, ana sawah saumrit ing pinggir kali ing tengah-tengah kampung panggonanku dadi katon endaaaah banget. Yen ing ngomah Nanggulan kana kandhang wedhus ambune sasat wis ora digape, balik ing Jakarta kene aku bisa kasengsem karo ambune kandhang wedhus ottawa kagungane pawongan ing pinggir kampung! (Hehehe... yen bojoku sing biasane mlakune alon dadi nggendring marga enggal kepingin nglungani kandhang kuwi, aku malah alon-alon sajak mat-matan kae!) Ambu prengus bisa dadi obat kangen ngomah!

Ndilalahe omahku ing desa kana cedhak karo kalen (kali cilik). Ing papan kono biyen aku sok tawu utawa nyeser iwak. Ya ing kalen kulon omah iku uga aku bubar angon banjur dus-dusan ngiras pantes ngguyang kebo karo kanca-kanca. Yen pas mangsane ora angon ning kalene mili rada bening lan hawane panas sumilir, tambah maneh bosen anggone uglek dolan, tambane dus-dusan! Kepara malah swargi Pakdheku ya melu ambyur, ngajari ciblon (dolanan banyu nganggo tangan gawe swara sing harmonis memper swara kendhang). Bungahe bocah-bocah rikala iku ora bisa kagambarake maneh. Ana sing ngajak tandhing suwe-suwenan lehe nyilem, suwe-suwenan anggone mbathang, ngambang, utawa adoh cepet-cepetan anggone nglangi. Ambyur njempalik utawa salto saka ngebuk uga dadi ketrampilan sing bisa ditandhingake kalawan kanca-kancane. Jaaan... pokoke kalen kulon omah kae wis tau dadi kaya arena pertandingan sing nyenengake, arepa ora padha karo ing stadion utawa gymnasium.

Dipenginga kaya ngapa, sing jenenge dus-dusan ing wayah awan tetep dilakoni. Yen durung nganti cathuken lan epek-epek padha kisut mengkerut ya durung mentas. Arepa bubar kuwi kulite dadi mbekisik - isa kanggo nulis marga dhangkale (daki) nglothok - nanging tetep wae ditindakake. Kala-kala sok kanthi sesidheman aja nganti Bapak priksa! Bab mbekisik, mengko dibilasi adus ing sumur nganggo sabun wangi, beres!

Sensasi kaya mangkono iku mau kaya-kaya kagambarake maneh rikala aku nyipati bocah-bocah pinggir Kalimalang padha dus-dusan. Wiiiis.... jan presis kaya aku biyen! Bocah pirang-pirang cucul klambi lan kathok banjur bergaya ambyur ing kali saka jembatan. "Barange" kawir-kawir disawang wong akeh sing liwat dalan gedhe ing pinggir kali ya ora dadi isin. Bocah umuran semono kuwi pancen ya ra duwe isin. Undang-Undang Pornografi tidak berlaku, ora kanggo! Soale malah marakake ngguyu sing nyawang! (Hehehe... apa ana sing njur dadi greng?! Yen ana ya... ampun, deh!). Aku dhewe pas liwat ing kono, ndilalahe nggawa kamera, mandheg trus jeprat-jepret karo mesam-mesem. Eeeee.... malah banjur pada pasang aksi lan njaluk difoto bola-bali! Karang ya bocah...

Ing Jakarta bisa dus-dusan ing kali pranyata krasa dadi lelakon istimewa banget! [skd]

Thursday, February 12, 2009

Bangsa Indonesia memang bukan Winnie the Pooh cs.

Ya jelas bukan! Judul yang aneh dengan negasi yang sekenanya!

Tapi memang itulah yang terlintas di benakku ketika tiba-tiba aku menyadari bahwa semakin banyak merchandise Pooh di rumahku semenjak si kecil Gabriel lahir. Ada sticker Pooh di lemari es. Ada poster Pooh di pintu lemari pakaian, belum lagi yang ditempel di dinding dekat cermin bersolek. Ada bantal Pooh. Ada boneka tangan Pooh. Ada lagi tas bagor bergambar tokoh kartun Disney itu. Dan yang terakhir, istriku baru pesen selimut Pooh untuk si i'el!

Heran aku! Tapi lama-lama aku menikmatinya juga. Soalnya karakter beruang madu berbulu kuning keemasan itu begitu imut dan menggemaskan, lucu! Memandangnya saja sudah terpancing untuk senyum. Tak terasa otot-otot di ujung garis mulut ini tertarik ke atas, dan membawa perbawa segar di hati: ada kegembiraan! Perbawanya mampu mengusir kesuntukan barang beberapa saat. Namun, saat seperti itu bisa sedemikian menentukan untuk kesegaran-kesegaran berikut. Sayang bila hal ini tak pernah disadari, pikirku. Seandainya aku bisa mengabadikannya - seperti mengabadikan senyum anakku dengan kamera saku yang baru - aku ingin melakukannya. Ya beginilah jadinya: tulisan ini.

Tapi apa hubungannya dengan bangsa Indonesia? Ntar dulu...

Lihat dulu atau baca dulu barang sedikit tentang Winnie The Pooh! Di Ashdown Forest - tempat dia dan teman-temannya tinggal - Pooh terkenal sebagai beruang pahlawan, pernah dijuluki Knighted "Sir Pooh de Bear". Seperti kebanyakan makhluk hidup - termasuk manusia, hehehe... - kalau pagi pasti bertanya, "Sarapan apa, ya?" Meskipun cuma badannya yang gede dan katanya otaknya kecil, namun dia suka berpikir, "Think, think, think!" Bahkan, dia suka mengarang puisi dan lagu! Teman bermain paling deket adalah Piglet, seekor babi kecil berwarna pink (Aaah.. dunia fabel memang penuh kedamaian kayaknya). Berpetualang dan mengunjungi sahabat sesama penggemar madu adalah kegiatan sehari-hari. Sifat beruangnya kadang juga muncul: suka bosan!

Namun terlepas dari lihat (filmnya) dan baca (cerita, ulasan dan komiknya) tentang si Pooh, kehadirannya dalam rupa-rupa merchandise itu telah mampu mengajak siapapun yang memperhatikannya untuk memasuki dunia dongeng.

Tiket masuknya sederhana: senyuman! Tanpa itu orang takkan mampu masuk ke dalam dunia indah warna-warni penuh keceriaan dan kegembiraan yang murni! Saking murninya, dalam dunia fabel pun ada lukisan kegembiraan itu. Kehadiran Pooh dan teman-temannya itu seolah ingin menyampaikan pijaran kegembiraan murni makhluk Tuhan, yang nota bene mestinya ada juga di dunia manusia! Adalah anak-anak - atau mereka yang appreciate terhadap dunia anak (jadi bukan yang kekanak-kanakan) - yang pertama kali mampu menangkap getaran yang menumbuhkan senyum dan keceriaan itu. Pooh... sosok karakter yang mampu diterima, bahkan oleh anak-anak! Anakku Gabriel yang baru berumur dua bulan saja bisa tersenyum-tertawa ketika melihat boneka tangan Pooh kumain-mainkan di depannya.

Naaaah... sekarang baru ngomong tentang bangsa Indonesia.

Gak perlu panjang lebar kok duduk permasalahannya. Aman jika aku hanya bertanya saja (hehehe...): Kalau melihat (foto, filem, tayangan berita tv) dan membaca (koran, buku, sejarah hingga kini) atau mendengar (cerita, berita, komentar, dll.) tentang Indonesia, adakah yang mampu membuat kita spontan tersenyum tulus untuk tertawa dalam kegembiraan? Gak ada? Mosok siiiih? Kalau tidak ada, terus karakter macam apa yang terpancar dari bangsa kita tercinta ini? Mosok tidak ada yang bisa masuk ke relung fabilitas (hahaha...ini istilahku sendiri untuk mengaitkan hal ini dengan dunia fabel) yang akrab dengan anak-anak bangsa ini?

Ya, jelas... bangsa Indonesia memang bukan Winnie the Pooh cs.! Karakter Pooh (dan sebangsanya) rupa-rupanya lebih jelas dari pada karakter bangsa Indonesia! (Eh, yang ini sudah sebuah judgement, ya?) Katanya sih, kita sedang membangun karakter bangsa kita... bersama-sama. Dan yang jelas lagi, bangsa Indonesia mestinya bukanlah boneka mainan anak-anak balita, anak-anak TK maupun SD!

Semoga suatu saat anak-anak pun bisa tersenyum-tertawa tulus, gembira-ceria karena menjadi bagian dari bangsa Indonesia! Amin.

(Posting ini aku tulis karena aku tersadar juga bahwa anakku adalah anak Indonesia! Sebuah anugerah yang menyertakan tanggung jawab kebangsaan juga dalam keluarga sebelum dia diajak menghafalkan butir-butir Pancasila di sekolahan nanti...) [skd]

Tuesday, February 10, 2009

Aksara lan basa Jawa vs. "Message sent!"

Biyen, rikala isih SD kelas V (th. 1982) aku wis tau didhawuhi supaya makili sekolahan melu lomba maca aksara Jawa ing tingkat kecamatan. Aku grogi lan ora pe-de. Nanging bapak lan simbah cilikku nyengkuyung lan sumadhia mbiyantu. Ndilalahe nang omah bapak isih kagungan buku crita nganggo aksara Jawa. Aku isih kelingan buku iku nyritaake lakone Damarwulan lan Menakjinggo, Naya Genggong lan Sabda Palon. Bukune wus kucel, samake wis ilang. Saben sore aku diajak simbah cilik maca buku iku. Wah, yen simbah maos jan wis kaya aku maca aksara latin, ndlujur lancar kae. Anggone maos sok nganggo ura-ura barang, wong dhasare ing buku kuwi akeh pada tembange. Mbokmenawa marga dipleter simbah cilik lan bapakku, anggone melu lomba malah tekan kabupaten! Mbuh menang apa ora, wektu iku aku malah ora ngerti hasile, nanging apese aku wus ngetog kabisan wulangane simbah cilik.

Nanging kuwi biyen.....

Yen saiki aku dikon maca buku aksara Jawa maneh, hihihi... mesthi nunak-nunuk! Dak kira ora mung aku sing nunak-nunuk - iku wae isih mendhing - akeh sedulur (perangan gedhe, meh kabeh?) yen nyipati tulisan pating kluwer iku wae wis ora mudheng. Bener?

Ora maidu, jalaran aksara Jawa wis ora dianggo ing salumrahe tulisan jaman iki. Yen isih, iku mung ana ing kitab-kitab, literatur-literatur utawa kasusastran kuna lan prasasti. Yen nang kutha Ngayogyakarta isih lumayan kanggo nuduhake jeneng dalan! Aksara Jawa sithik mbaka sethithik mlebu ing kothak sejarah.... Aksara Jawa dadi kagunan (kabudayan) sing anane ora ing caturan saben dina, nanging ing donyaning seni: dadi tulisan ing souvenir, kaos lan pernak-pernik liyane sing gegayutan karo citarasane wong Jawa. Cekake, aksara Jawa wus mlebu ing gedhong pusakane wong Jawa sing kalamangsane dibukak, diudhari, dielus-elus nganti resik, dijamasi, syukur-syukur didudut wedharan falsafahe sing adiluhung, banjur dilebokake maneh ing gedhong...

Apa maneh aksara Jawa, lagi basa Jawa wae wus ora diugemi sacara ganep miturut pranatan unggah-ungguh lan paramasastrane. Angil lan mambu-mambu feodalisme! Mangkono sing biasane dadi pawadan kenangapa kok bocah-bocah saiki yen nggunaake basa Jawa pating trunyuk ora karuan! "Wis maem durung, Le?" "Dereng, Mbah, kula dereng dhahar!" Karepe arep basa alus nanging malah ora sopan! Aaaah... angil! Sumelang ndakne kleru, aluwung ora sah basa! Sing penting komunikatif, kaya lapuran sabubare ng-SMS: pesan sampai... Message sent! Perkara SMS-e ditampa apa ora, urusan mengko.....

Aksara lan basa Jawa dianggep malah ngengel-ngel komunikasi. Arep ngomong wae ndadak mikir dhobel-dhobel! Marga ketungkul mikir tatabahasa lan kosakatane, wosing rembug sing arep diomongake malah lali.....

Yen mung ndulu marang gagasan praktis, saperangan lan apa prelune, aksara lan basa Jawa ing jaman saiki pancen dadi ora populer. Pranatane luwih komplek tinimbang basa Indonesia utawa Inggris.

Nanging, yen wong kepingin nggegulang komunikasi sing wutuh (cipta-rasa-karsa) basa Jawa patut digatekake. Awit, sing jenenge komunikasi iku ora mung transfer gagasan praktis thok, nanging pribadi wutuh sajiwa-raga. Ana unen-unen kuna, "Ajining dhiri gumantung ana ing kedaling lathi! Ajining raga gumantung ana ing rasuk busana!" Yen basa iku klebu kagunan (tegese sing digunakane), ateges uga basa iku klebu busana! Arepa kere gombal yen wicara basane alus, sowan marang Sri Sultan mesthi bakal gawe sengsem Panjenengane!

Dak akoni, ing urip saben dina aku arang nganggo basa Jawa sing genep. Apa maneh ing pertemuan resmi. Nanging pengalamanku nggegulang lan digegulang marang olah basa Jawa ndadekake aku luwih nggenah lan ngati-ati anggone mapanake awak ing madyaning pasrawungan agung.

Odysseus (tokoh epik Yunani) ngendika marang Telemachus putrane, "Ngger, nesu iku gampang! Nanging nesu marang wong sing samesthine, kanthi pawadan sing bener, cara sing pener, ing papan lan wektu kang trep, iku ora gampang! Lan iku sing bakal ndadekake sliramu nduweni martabating manungsa sing wicaksana!"

Sanadyan aku bocah Jawa, aku bisa sarujuk lan gampang nampa kawicaksanane wong sabrang iku! [skd]

Website sing patut dirawuhi: Situs Resmi Aksara Jawa | Languages of The World | BornJavanese's Links

Thursday, January 22, 2009

Bumi iki bunder!

Donya iki pancen bunder! Mangkono ujaring atiku. Sanadyan durung tau ana ing awang-awang ing antaraning lintang rembulan , nanging aku yakin banget bab iku. Foto satelit bisa dadi bukti. Plengkunge cakrawala sing katon rikala numpak montor muluk (aku wis tau, hehehe...) uga bisa dadi tandha sing trawaca. Ilanging prahu layar saka ing pandulu, kaya-kaya angslup ing segara, uga aweh pratandha sing padha. Cekake, sacara wadhag kasunyatan bab bundere bumi iki ora kabantah maneh.

Nanging anehe, ing sajeroning pikiran lan pangertening manungsa isih sok ana panemu sing primitif bab donya iki. Coba wae rikala awake dhewe caturan bab kabudayan. Donya iki kaya-kaya awujud blebekan papan kang sinigar dadi pirang-pirang bagean: kulon-wetan, lor-kidul, tengah-pinggir! Ana sing diarani "budaya Barat" lan "budaya Timur", "negara-negara Utara" (negara sugih) lan "negara-negara Selatan" (negara miskin). Sing loro keri iki mbokmenawa isih rada tinemu akal marga nganggo dhasar tilas-laku-mayane srengenge. Iku wae isih bisa gawe bingung yen awake dhewe presis ana ing kutub lor utawa kidul! Yen arah jumedhule srengenge dadi landhesan panemu kulon-wetan, Semarang iku wetan tumraping Jakarta, nanging kulon trumraping Surabaya! Dadi, Semarang iku wetan utawa kulon?! Jawabane gumantung saka ngendi anggone nyawang! Dadi, relatif!

Lha, yen ditrepake marang kabudayan, olah pikir lan panemu, kaprigelan lan adat-istiadat, apa sing bisa didadekake dhasar kanggo nitik kabudayan iki "barat" lan sing iku "ketimuran"? Mbokmenawa gegayutan bab iki ana sejarahe dhewe, kapan presise tembung kulon lan wetan dicakake kanggo nengeri cirikhas kabudayan-kabudayan ing donya iki. Nanging dak anggep iku ora relevan maneh!

Awake dhewe isih sok ngarani yen cara mikire wong Amerika, Australia lan Eropa kana iku cara mikire wong (kabudayan) Barat. Dene cara mikire wong China, Kamboja, Jepang, Melayu, Indonesia, India, iku cara mikire wong (kabudayan) Timur. Agama iki duweke wong kulon, dene agama iku duweke wong wetan. Kepara anggone ngarani kaya mangkono mau kinanthen rasa-pangrasa, panggraita lan sikap sing cubriya, serik utawa memungsuhan; yen perlu siaga tata-tata amerangi anyingkiri siji lan sijine sing padha dene nganggep sabrang utawa asing!

Byuuuh...byuuuuh...! Saiki iki wus jamane donya njaba-njero bunder! Globalisasi wus dudu barang aneh maneh. Pasrawungane wong-wong sadonya iki wus ora bisa dipenggak maneh. Papan lan laladan wus ora pati dadi alangan sing pengaji banget. Bukti nyatane, teknologi cellular lan jejaring internet wus dadi barang darbe meh saben wong! "Halloooo...Mister, ini Agus! Walaaah... Agus Aguuus!" - isa dadi conto tandha-tengara anane globalisasi iku. Ambyuking wong sajagad menthelengi televisi kepingin nyipati lan nggatekake pelantikan Barack H. Obama ing Washinton DC uga dadi conto sing anget. Figur Obama sing getihe ireng lan putih, lan wus tau ngalami urip ing jangkaning kiblat papat "kulon-wetan-lor-kidul", ndadekake wong sadonya kaya-kaya duwe gegadhangan anane tokoh sing bundere jagad iki ora mung ana wadhag, nanging uga ana ing njero!

Dening Gusti aku wus kepareng lahir dadi bocah Jawa.

Esuk-awan-sore nyipati plethek nganti tekan surupe srengenge. Dene yen wayah bengi kasunaran lintang rembulan sing gawe tentrem lan padhanging kalbu. Srengenge, lintang lan rembulan iku sing uga mengkoni kabeh wong tunggal sabumi.

Gegadhanganing atiku: kapan aku dadi manungsa sing wutuh,

ora mung saperangan lan datan ilang Jawa-ku. [skd]